Formy piernikarskie

własność: Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, Muzeum Etnograficzne Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Ule figuralne to rzeźbione w kłodach drzew postacie ludzkie lub zwierzęce. Miały znaczenie użytkowe, ale przypisywano im także właściwości apotropeiczne (odpędzające złe moce). Duże znaczenie miały też względy estetyczne. Ule figuralne na terenie Polski występowały na Śląsku, w południowej Wielkopolsce, Małopolsce, Podhalu i Beskidzie Sądeckim, sporadycznie na Rzeszowszczyźnie. Uważane są za nieliczne przykłady ludowej rzeźby monumentalnej o charakterze świeckim. Ule figuralne najczęściej rzeźbiono w kłodach sosnowych lub jodłowych, rzadziej dębowych. W XIX wieku korzystano z pni buka, grabu, lipy, topoli lub wierzby. Były one także polichromowane. Tematyka była różnorodna: rzeźbiono postacie świeckie, np. kobiety w strojach ludowych, pasieczników, żołnierzy, a także figury świętych czuwających nad pasieką i zabudowaniami. Wyobrażenia świętych miały zapewnić pasiece spokój, pomyślne miodobranie, zdrowie pszczół i pszczelarza. Wśród uli zoomorficznych popularnym tematem był niedźwiedź.

Pracownia pszczelarza

1. Siatki pasieczne 2. Podkurzacze fajkowe 3. Podkurzacze mieszkowe 4. Ul słomiany (kószka) 5 .Rojnice - transportówki 6. Ruszt do uli słomianych 7. Kleszcze pasieczne 8. Noże pasieczne 9. Rozluźniacz do miodu wrzosowego 10. Podkurzacze gliniane 11. Odcedzaki do miodu 12. Dłubanka („kozubeczek”) 13. Wałki do wyrobu węzy 14. Prasa do wyrobu węzy 15. Wosk pszczeli

1. Miniaturowy ul figuralny „Miś”, wyk. Łukasz Zabłocki, Lututów, XII Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2018 r. 2. Ul figuralny „Mojżesz”, wyk. Michał Dżugała, Stare Bogaczowice, 1986 r. 3. Rzeźba „Św. Ambroży”, wyk. Grzegorz Michlak, Pomiany, XI Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2017 r. 4. Rzeźba „Jan Dzierżon”, wyk. Grzegorz Michlak, Pomiany, XI Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2017 r. 5. Rzeźba „Pszczelarz zbierający rój”, wyk. Zdzisław Spodzieja, Praszka, III Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2009 r. 6. Rzeźba „Pszczelarz przy ulu”, wyk. Józef Fiedor, Działoszyn, XI Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2017 r. 7. Płaskorzeźba „Bartnik”, wyk. Józef Fiedor, Działoszyn, XII Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2018 r. 8. Rzeźba „Pszczelarz”, wyk. Mariusz Migasiński, Piotrków Trybunalski, XI Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2017 r.

1. Ul ze znakiem bartnym, Jamy k. Olesna, XIX w. 2. Ul pniowy, Kalisz, 1647 r. 3. Kłoda – leżak, Majdan Nepryski k. Biłgoraja, XIX w. 4. Ul „dubeltak”, Majdan Nepryski k. Biłgoraja, XIX w. 5. Dziuplanka, Chocianowice k. Kluczborka, XIX/XX w. 6. Ul „z głową”, Borowiany k. Strzelec Opolskich, XIX w.

WYSTAWA CZASOWA

Zespół śródrynkowy po pożarze, fotografia, Jonas, po 28.06.1925 r., "Heimatkalender für den Kreis Kreusburg OS. auf das Jahr 1926", s. 81

Fotokopie listów Jana Dzierżona do: 1. Józefa Wrzoła z Zabrzegu, 1872 r. 2. Franciszka Dzierżona, 1878 r.

Wosk pszczeli jest wytworem gruczołów woskowych pszczół robotnic. Jest plastyczną, łatwo ugniatającą się masą, której kolor uzależniony jest od barwników zawartych m.in. w pyłkach roślin. Wosk wykorzystywany jest od tysięcy lat. Stosowany był przy wyrobie form odlewniczych metodą na tzw. wosk tracony, służył do mumifikacji, płacono nim daniny, był środkiem wymiany, używano go do powlekania tabliczek do pisania, sporządzania kosmetyków. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa wykorzystywano wosk do wyrobu świec na potrzeby kościołów; w średniowieczu potrzebny był w kancelariach do wyrobu pieczęci, składany był też jako ofiara w kościołach w postaci surowca, świec, a także wotów woskowych (jako symboliczne ofiary upraszające lub dziękczynne). Ceniono szerokie zastosowanie gospodarcze, ale też przydatność w medycynie ludowej i obrzędowości ( wróżby andrzejkowe, pisanki batikowe).

Wilkom bractwa czeladniczego z dawnego Kluczborka

[Zobacz więcej](https://www.facebook.com/muzeumkluczbork/photos/a.427331297377714/2782461518531335/)

Ul pniowy

Własność Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu

Zobacz z bliska

"12 Apostołów. Strona południowa"; obraz olejny, B. Jarkłowski, II poł. XIX w. [Zobacz więcej.](https://www.facebook.com/muzeumkluczbork/photos/a.427331297377714/2737782669665887/)

Kłoda – leżak

Ul z nieruchomą zabudową – gniazdo wydrążone w pniu, kłodzie drewna z otworem zamykanym grubą deską, tzw. dłużycą; wewnątrz znajdują się listewki podtrzymujące plastry. Użytkowany w pozycji poziomej, z lekko uniesioną „głową”; dł. 145 cm, śr. 65 cm; Majdan Nepryski koło Biłgoraja, XIX w.

Portret ks. dr. Jana Dzierżona

Portret ks. dr. Jana Dzierżona, siedzącego na krześle wiklinowym w ogrodzie, z widocznymi w głębi ulami tzw. dzierżonami; Bronisław Gniazdowski, olej na płycie, 1960 r. Rama drewniana z bogatą ornamentyką rośliną, wys. 207 cm, XVIII w.

POCZTÓWKI

Meble Jana Dzierżona

Ul pniowy

Dostosowany do ruchomej zabudowy gniazda – wewnątrz wyżłobienia na snozy (listewki) lub ramki. Do otworu przymocowana prostokątna rama stanowiąca część zamknięcia. W bocznej ścianie wgłębienie z trzema okrągłymi otworami wlotowymi i znak bartny – rozmieszczone w pionie trzy krzyże maltańskie; z boku „1828”. Wys. 100 cm, śr. ok. 66 cm; Górki koło Opola, XIX w.

Mechanizm zegara z wieży ratusza w Kluczborku (1859-1991)

Poddany konserwacji i przystosowany do celów ekspozycyjnych przez mistrza zegarmistrzowskiego Jana Nawrota z Wołczyna (2014 r.)

Najstarszym świadectwem zainteresowania człowieka pszczołami są rysunki naskalne – np. w La Arana koło Walencji w Hiszpanii, powstałe między 10-15 tysiącami lat – ukazujące podbieranie miodu dzikim pszczołom. Pierwotne pszczelarstwo polegało na polowaniu na dzikie pszczoły, niszczeniu ich gniazd i rabowaniu miodu. Człowiek szybko docenił produkty pszczele, wykorzystując jako pokarm nie tylko miód, ale i pszczoły. Doskonałą znajomość wartości odżywczych miodu, leczniczych kitu pszczelego i gospodarczych wosku posiadali już starożytni Kreteńczycy. Ich wiedza dała podstawy rozwoju pszczelarstwa w Grecji i Rzymie. W zależności od regionu geograficznego pszczoły hodowano w różnego rodzaju ulach. Kreteńczycy trzymali pszczoły w ulach terakotowych w kształcie dzwonów lub dużych dzbanów z uchami do przenoszenia; w Egipcie wyrabiano ule rurowe z gliny zmieszanej z mułem rzecznym, układano je warstwami w stosy, przykrywano warstwą mułu. W Grecji pszczoły hodowano w kłodach, ulach trzcinowych i wiklinowych pokrywanych gliną. Próbowano poznać biologię pszczoły i zasady rządzące życiem tych owadów. W IV wieku p.n.e. tak o pszczołach pisał Arystoteles: „dzielą się pracą […], jedne pracują nad woskiem, inne nad miodem […] To znów jedne tworzą plastry, inne przynoszą wodę do komórek i mieszają ją z miodem, inne wreszcie wychodzą pracować poza ulem.” Starożytni Rzymianie używali różnorodnych uli, m.in. leżaków wykonanych z wypróchniałych drzew, uli w kształcie rury lub kosza zrobionych z wikliny pokrytej warstwą gliny. W Europie w wiekach VIII-IX korzystano z uli wiklinowych, słomianych, glinianych lub z kory drzewnej, kłód przydomowych i barci leśnych.

WSPÓŁCZESNE ULE FIGURALNE

Ule figuralne są przykładem monumentalnej rzeźby świeckiej będącej unikalną cechą polskiej sztuki ludowej. Kolekcja udostępniana tu do zwiedzania została pozyskana, w większości, jako część dorobku dwóch ogólnopolskich konkursów pt. ULE FIGURALNE z lat 1979-1981 organizowanych przez Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu. Kolekcja stanowi własność Muzeum im. Jana Dzierżona w Kluczborku.

INFORMATORY

Zobacz z bliska

Ule figuralne: 1.„Św. Jan Nepomucen”, woj.opolskie, XVIII w. 2.„Św. Florian”, woj.opolskie, XIX w. 3.„Franciszkanin”, woj.opolskie, XIX w. 4.„Św. Antoni”, woj.opolskie, XIX/XX w.

Patronem pszczelarzy jest św. Ambroży, biskup Mediolanu w IV wieku, znany jako wybitny mówca („miodopłynny”), którego święto obchodzone jest 7 grudnia. Z kultem świętego Ambrożego wiąże się legenda o pszczołach składających miód na jego ustach w czasach dzieciństwa. W ikonografii przedstawiany jest z atrybutami zaczerpniętymi z jego żywota i legend, m.in. z ulem słomianym. W polskiej sztuce ludowej, w niektórych regionach, zainteresowanie świętym Ambrożym objawia się spotykanymi tam ulami figuralnymi z jego wyobrażeniami. Za opiekuna pasiek i pasieczników uważano również św. Wawrzyńca (10 sierpnia). Po tym dniu otwierano ule, poświęcano podbierany miód, a następnie rozdawano domownikom i sąsiadom, mówiąc przy tym: „Przez przyczynę świętego Męczennika chroń Boże pszczółki od szkodnika.”

WYSTAWA PLENEROWA ULE

Dyplom honoris causa

Dyplom nadania Janowi Dzierżonowi tytułu doktora honoris causa, Monachium, 2 sierpnia 1872 r., kopia.

Mechanizm zegara wieżowego z wychwytem łopatkowym, ok. 1600 r. Konserwacja Jan Nawrot z Wołczyna (2019 r.)

Ule figuralne „Księżna Mazowiecka” i Książę Mazowiecki”, wyk. Zdzisław Kwiatkowski, Gołymin, 1988 r.

Dużą rolę w upowszechnianiu pasiecznictwa i podnoszeniu jego poziomu odegrały ukazujące się od XVI wieku publikacje poświęcone pszczelarstwu. Pierwszy w Europie Środkowej podręcznik pszczelarstwa pochodzi z 1568 roku, wydany był w Zgorzelcu przez Jakuba Nickela ze Szprotawy. Pierwsza polska publikacja poświęcona pszczołom i pasiecznictwu, „Nauka koło pasiek” napisana przez Walentego Kąckiego, ukazała się w 1614 roku i miała duży wpływ na rozwój oświaty pszczelarskiej w tym okresie. Pod koniec XVIII wieku nastąpiły, zapoczątkowane przez Krzysztofa Kluka, zmiany w zainteresowaniach wiedzą przyrodniczą. Wielkie modyfikacje naszego pasiecznictwa przyniósł wiek XIX. Do rozwoju tej dziedziny gospodarowania przyczyniło się wielu światłych naukowców i pszczelarzy. Do grona najwybitniejszych należą: Jan Dzierżon – prekursor nowoczesnego pszczelarstwa, Mikołaj Witwicki – popularyzator pszczelarstwa, Julian Lubieniecki – założyciel szkoły pszczelarskiej w Przemyślanach, Jan Dolinowski – konstruktor pierwszego polskiego ula ramowego, Kazimierz Lewicki – założyciel pierwszego polskiego Muzeum Pszczelniczego w Warszawie, Teofil Ciesielski – konstruktor ula „słowiańskiego”, redaktor „Bartnika Postępowego”. Duże zasługi w rozwoju oświaty pszczelarskiej mają powstające na naszych ziemiach, w połowie XIX wieku, organizacje i stowarzyszenia pszczelarskie. Pierwszą tego typu organizacją było Śląskie Towarzystwo Pszczelne, powstałe w 1847 roku w Kopicach koło Grodkowa. W 1852 roku w Sierakowie w Wielkopolsce utworzony został Związek Pszczelarzy na Rawicz i Okolice, a w roku 1866 powstało Krakowskie Towarzystwo Pszczelarsko–Jedwabniczo-Sadownicze. Pszczelnicze Towarzystwo Śląskie z siedzibą we Wrocławiu powstało w 1868 roku. W następnych latach szybko rosła liczba stowarzyszeń pszczelniczych.

1. Ul figuralny „Św. Ambroży”, wyk. Grzegorz Kołaczek (Wieluń), II Plener rzeźbiarski – Kluczbork 2008 r. 2. Ul wielkopolski 3. Rojnica – transportówka 4. Ul wielokorpusowy 5. Ul „dzierżon” 6. Ul skrzynkowy „dzierżon”

Książki teologiczne i publikacje Jana Dzierżona

Dyplom honorowy

(kserokopia), Mediolan, 1885 r.

Pocztówki o tematyce pszczelarskiej, pocz. XX w.Statuty organizacji pszczelarskich, pocz. XX w.

1. Barć odrzańska, X w. 2. Leziwo puszczańskie (kopia) 3. Dłubanki („kozubki”), Majdan Nepryski k. Biłgoraja 4. Narzędzia bartne (kopie): cieślica, nóż, dłuta

Miód, najważniejszy produkt pszczeli, wytwarzany jest z nektaru kwiatowego lub spadzi ( tj. wydzieliny żerujących na roślinach mszyc). Od właściwości nektaru ( gatunek rośliny, kolor) i spadzi (jakość soku roślinnego, rodzaj owadów) zależy aromat, kolor, smak i konsystencja miodu. Lecznicze i konserwujące właściwości miodu znane są od tysięcy lat. Starożytni Egipcjanie cenili wartości odżywcze i balsamujące miodu, który uważali za pokarm bogów. Grecki lekarz Hipokrates, nazywany „ojcem medycyny”, zalecał leczenie miodem przeziębień i schorzeń wątroby. W naszej medycynie ludowej miód był popularnym lekarstwem, którym leczono m.in. choroby układu oddechowego i pokarmowego, choroby skórne i schorzenia serca. Znane też były jego właściwości bakteriobójcze. W tradycyjnej kulturze ludowej miód towarzyszył człowiekowi w różnych momentach życia (narodziny, wesele, święta doroczne). Ze względu na słodki smak dodawany był też do wielu potraw, np. ciast. Miodowe ciasta upowszechniły się w średniowieczu. Ze swych wyrobów znani byli piernikarze Norymbergii, Gdańska, Torunia, a na Śląsku np. Wrocławia, Brzegu. Piernikom nadawano różnorodne kształty, m.in. wizerunki królów, mieszczan, rycerzy, postaci świętych, przedstawienia zwierząt. Ozdobne pierniki były wytłaczane w specjalnych formach (głównie drewnianych), które często wykonywali sami piernikarze.

Patron - życiorys Jana Dzierżona

[Jan Dzierżon](https://www.muzeum.kluczbork.pl/muzeum-standard/patron-muzeum) urodził się 16 stycznia 1811 roku w Łowkowicach, jego rodzice, Szymon i Maria z domu Jantos, byli rolnikami. Po ukończeniu polskiej szkoły parafialnej w Łowkowicach kontynuował naukę w szkole miejskiej w Byczynie, przykatedralnej oraz gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu, a następnie odbył studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Po otrzymaniu święceń kapłańskich w 1834 roku był wikarym w Siołkowicach Starych, a w latach 1835-1868 proboszczem parafii katolickiej w Karłowicach koło Brzegu. W 1884 roku powrócił w rodzinne strony – zamieszkał wspólnie z bratankiem Franciszkiem w przysiółku „na granicach” nieopodal Łowkowic. Jego wielką pasją było pszczelarstwo, któremu poświęcił się obok pracy duszpasterskiej. Największe osiągnięcia ks. Dzierżona to: - „uruchomienie” gniazda pszczelego poprzez zastosowanie listewek z zaczątkami plastra; - konstrukcja ula skrzynkowego otwieranego z boku; ule te od nazwiska konstruktora nazywane są „dzierżonami”; - odkrycie w 1835 roku i ogłoszenie w 1845 teorii partenogenezy (dzieworództwa), dotyczącej rozmnażania pszczół, według której matka składa dwa rodzaje jajeczek; z niezapłodnionych wylęgają się trutnie, a z zapłodnionych robotnice i matki; - odkrycie praw rządzących rozwojem rodziny pszczelej.Ks. Dzierżon popularyzował swe odkrycia poprzez publikacje książkowe i artykuły w czasopismach pszczelarskich. Uczestniczył w wystawach i zjazdach pszczelarskich, na których propagował zasady racjonalnej gospodarki pszczelej, swoje odkrycia i samą hodowlę pszczół.W dowód uznania dla osiągnięć badawczych ks. Dzierżona Uniwersytet w Monachium przyznał mu w 1872 roku tytuł doktora honoris causa, rządy wielu państw uhonorowały go orderami, a organizacje i stowarzyszenia pszczelarskie przyznawały mu medale i dyplomy honorowe. Ogłoszona przez Jana Dzierżona teoria partenogenezy zyskała potwierdzenie na kongresie przyrodników w Marburgu w 1906 roku. Ks. dr Jan Dzierżon zmarł 26 października 1906 roku w Łowkowicach.

Dogaszanie pożaru tzw. Dwunastu Apostołów, fotografia, 28.06.1925 r.

1. Ul pniowy, Jastrzygowice k. Olesna, XIX/XX w. 2. Ul ze znakiem bartnym, Górki k. Opola, 1828 r. 3. Ul pniowy, Istebna k. Wisły, 1935 r. 4. Ul pniowy, Dąbrówka Łubiańska k. Opola, XIX/XX w. 5. Ul pniowy, Istebna k. Wisły, 1933 r.

Kószki

Ule wykonane ze słomianych warkoczy, które zwijano w kształt kolisty i zszywano. Występowały na naszych ziemiach od XVI wieku początkowo na terenach Polski zachodniej, skąd przenikały w głąb kraju. W XVII wieku często spotykane już były na Podolu i w Wielkim Księstwie Litewskim.

1. Ul bramowy 2. Ul cylindryczny 3. Ul słowiański 4. Ul kopulasty 5. Ul Gravenhorsta 6. Kószki

Pasiecznicy przy wyrobie uli i przy pracach pasiecznych posługiwali się skromnym zestawem narzędzi. W użyciu były narzędzia takie jak w bartnictwie – piesznie, dłuta, świdry i siekiery. W pracach przy pszczołach wykorzystywano „kadzielniczkę”(podkurzacz),nóż i siatkę ochronną. Sita i przetaki przydatne były do łapania rojów. Do przechowywania miodu stosowano różnego rodzaju naczynia dłubane, pojemniki klepkowe – cebrzyki, beczki wyrabiane głównie z drewna lipowego lub osikowego, które nie dawały soków o mocnych zapachach. Przy pasiece potrzebne było pomieszczenie na narzędzia pasieczne oraz na wykonywanie różnych czynności, np. naprawę sprzętu, odbiór miodu i wosku, reperację czy wykonanie uli: „Przy ścianie ku południowi (stojąc w pszczelni) obroconej, przybudować izdebkę dla pasiecznika z piecykiem; w tej się ma rzemieślnik rzemiosłem zabawiać” (M.Witwicki,1829 r.). W wieku XIX unowocześniony został sprzęt pszczelarski, zmianom uległa konstrukcja ula. W 1851 roku August Berlepsch zastosował ramkę pszczelarską, a Laurenzo Langstroth zbudował ul z ruchomymi ramkami. W 1857 roku Johannes Mehring skonstruował prasę do wyrobu węzy, a Frantisek Hruska w roku 1865 wynalazł wirówkę do odwirowania miodu z plastrów (miodarkę).

Ul figuralny „Babcia z wnuczką”, wyk. Jarosław Furgała, Polwica k. Oławy, 1988 r.

Medale i odznaczenia honorowe Jana Dzierżona

PUBLIKACJE

Zobacz z bliska

Barć odrzańska - kliknij i zajrzyj do środka

Fragment drzewa bartnego wydobytego z Odry podczas pogłębiania rzeki we wsi Czarnowąsy koło Opola w 1901 r.; datowana metodą C14 na połowę X wieku. Wys. 173 cm, śr. ok. 76 cm.

16. Ul pniowy 17. Waga pszczelarska 18. Prawidło do wyrobu materiałów słomianych 19. Mata słomiana 20. Miodarka ręczna 21. Odstojnik do miodu 22. Miodarka 23. Ramki 24. Rojnica płócienna 25. Nakrywki na matkę pszczelą 26. Klateczki na matkę pszczelą 27. Kraty odgrodowe 28. Podkarmiaczki i poidełko 29. Łapki na roje i trutnie 30. Prasa do wosku, własność Muzeum Etnograficzne Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu 31. Prasa do wosku 32. Ramka z węzą 33. Prawidło do wyrobu ramek 34. Dziurkacz do ramek

Pisanki

Portret Jana Dzierżona

fotografia, A. Geissler, Lipsk, koniec XIX w.

Dokumenty z wieży ratusza

[Zobacz więcej](https://www.muzeum.kluczbork.pl/aktualnosci/513-z-czelusci-muzealnych-magazynow-eksponat-miesiaca)

Wota woskowe (kopie)

Widok z wieży kościoła ewangelickiego po odbudowie, pocztówka, wyd. P. Jendretzki (Kreuzburg), po 1926 r.

Widok rynku z wieży kościoła ewangelickiego, pocztówka, wyd. Oscar Praetorius (J. Lebek) (Kreuzburg), przed 6.04.1902 r.

Pasiecznictwo to hodowla pszczół w ulach zgromadzonych w jednym miejscu, pasiece, zazwyczaj w pobliżu domostwa. Rozwijało się przez wiele stuleci równolegle z bartnictwem, którego schyłek nastąpił dopiero w XIX wieku. Źródła pisane potwierdzają istnienie uli już we wczesnym średniowieczu. Pierwsze ule ustawiane w pasiekach przydomowych były kłodami bartnymi: były to wycięte fragmenty drzew bartnych, ustawiane na wydzielonym miejscu w pozycji pionowej („stojaki”) lub poziomej („leżaki”). Kłody te były zabezpieczane od góry różnego rodzaju daszkami wykonanymi z kory, desek, słomy. Początkowo wnętrze („dzienia”) ula kłodowego (pniowego) nie różniło się od wnętrza barci. Z czasem stawało się bardziej obszerne – zmniejszano wysokość i grubość pnia, bez obawy, że ulegnie złamaniu jak przy drzewie bartnym. Ule pniowe ustawiano na ziemi, na kamieniach, na podstawie z desek lub okrąglaków, na różnych drewnianych podwyższeniach, wciągano na drzewa. Rozwój pasiecznictwa nastąpił w okresie XVI-XVII wieku. Powstawały pasieki liczące nawet po kilkadziesiąt uli, a gospodarka pasieczna stawała się bardziej racjonalna. Dużą rolę w upowszechnianiu pasiecznictwa odegrały – jako wzór do naśladowania – pasieki przyklasztorne. Hodowlę pszczół uważano za dochodową: „Jeśli które gospodarstwo ma swój smak i za małą pracę pożytek wielki, to pasieki, w których w dobrym rządzie pszczoły chowając i mnożąc, z małą poddanych zabawą, z małym bardzo kosztem, obfity pożytek za błogosławieństwem Bożym być może” (J. Ostroróg, 1614 r.).

Zespół śródrynkowy „Dwunastu Apostołów”

Kluczbork, przed 1925 r.

Klocki do drukowania tkanin i tkanina batikowa

Własność Muzeum Etnograficzne Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Ul „z głową”

Stojak z nieruchomą zabudową gniazda, ozdobiony płaskorzeźbą twarzy; w kącikach oczu rzeźby umieszczone okrągłe otwory wlotowe; ul przykryty stożkowym dachem gontowym; Borowiany koło Strzelec Opolskich, XIX w.

Na lesistych obszarach Europy rozwijało się bartnictwo, tj. chów pszczół w barciach, czyli dziuplach naturalnych lub sztucznie drążonych w drzewach. Na naszych ziemiach bartnictwo było zajęciem znanym już co najmniej przed tysiącem lat, o czym świadczy tzw. barć odrzańska – fragment drzewa bartnego wydobytego z dna Odry koło Opola w 1901 roku – datowana metodą C-14 na połowę X wieku. Podróżujący po ziemiach polskich w drugiej połowie X wieku podróżnik i kupiec arabski Ibrahim ibn Jakub zanotował: „A co się tyczy kraju Mieszko, to […] obfituje on w żywność, mięso, miód i rolę orną.” Początkowo wykorzystywano przede wszystkim tzw. świepoty, czyli naturalne dziuple, w których pszczoły zakładały gniazda, a miodobranie było jedną z form zbieractwa występującego tam, gdzie żyły dzikie pszczoły. Wybrane drzewa bartnik znaczył własnym znakiem bartnym. Drzewo oznakowane musiało być „ zadziane”, tj. wydrążone, w czasie określonym przez prawo bartne. Barcie „dziano” na znacznych wysokościach, zazwyczaj od 2 do 20 m, w zdrowych, starych sosnach, lipach, jodłach, świerkach czy dębach. „Dzień” (wydrążenie na siedlisko rodziny pszczelej) miała najczęściej wymiary: wysokość z przodu 80-90 cm, wysokość z tyłu 90-100 cm, szerokość z przodu 10-15 cm, szerokość z tyłu 30-35 cm, głębokość 20-40 cm . Praca bartnika polegała na oznaczeniu drzewa bartnego, wydrążeniu barci, osadzeniu roju oraz podbieraniu miodu. Bartnik wycinał plastry powyżej „oczkasa” (długi klin zwężający otwór wylotu i sięgający do przeciwległej ściany barci), pozostawiając u góry część niezbędną pszczołom do przezimowania, bądź też wycinał plastry w całości, skazując pszczoły na wymarcie. Jesienią barcie ocieplano, a wiosną sprawdzano stan rodzin pszczelich, oczyszczano wnętrze barci. Duże skupiska bartników tworzyły bractwa bartne rządzące się własnymi prawami, a sprawy sporne rozstrzygane były przez sądy bartne. Bartnicy wielkim szacunkiem darzyli św. Bartłomieja Apostoła, którego imię kojarzyli z bartnictwem (barć, bartodzieje, bartnicy). „Barcią w ścisłym znaczeniu tego wyrazu zwie się mieszkanie pszczół wyrobione w zdrowym, na pniu rosnącym drzewie, zwykle na wysokiej sośnie, jodle, dębie, dokąd bez sznurów lub leziwa i bez znacznej zręczności dostać się nie można” (J. Znamierowski, 1863 r.).

1. Hak do strącania rojów 2. Rojnica płócienna 3. Rojnica – transportówka

Ul „czworak”

Własność Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu

1. Ul „bliźniak” 2. Ul „czworak”