Mumia Tajemniczej Damy. Studia i perspektywy.

Ciekawostki o mumiach

W XVI i XVII wieku wierzono, że mumia jest panaceum, które leczy wszystko – od ran, apopleksji, po migrenę i impotencję. Aptekarze sprowadzali więc z Egiptu zabalsamowane ciała starożytnych Egipcjan, żeby robić z nich proszek mumiowy, który można było nabyć w aptece, sporadycznie jeszcze nawet w latach dwu- dziestych XX wieku. Król Jan III Sobieski również zażywał takiego „remedium”. Mumie wykorzystywano też jako podstawowy składnik farby o nazwie „brąz mumiowy”, która miała charakterystyczny ciepły i głęboki odcień. Używało jej wielu znanych malarzy. Jeszcze dzisiaj można kupić farbę w tym odcieniu, ale na szczęście syntetyczną. Mumie były też atrakcjami towarzyskimi, żeby nie powie- dzieć duszami towarzystwa. Podróżnicy przywozili je do Europy jako pamiątki z podróży, po czym zapraszali przyjaciół i znajomych na ich rozwijanie.Egipski handlarz mumii, ok. 1870 roku, fot. Félix Bonfils (1831–1885) źródło: National Gallery of Art w Waszyngtonie, https:/www.nga.gov/collection/art-object-page.128056.html (dostęp: 13.07.2022)

Obraz czaszki mumii Panepiego, ok. 825–715 roku p.n.e., odźwiernego świątyni Amona, uzyskany za pomocą tomografii komputerowejMumia dziecka w całunie, datowanie niepewne, badana w ramach Warsaw Mummy Project

Historia Mumii Tajemniczej Damy

Mumia w trumnie i kartonażu została przywieziona do Warszawy i ofiarowana Uniwersytetowi Warszawskiemu przez Jana Wężyka-Rudzkiego w 1826 roku. Prawdopodobnie jego podróż i zakup obiektu sfinansował z własnych środków albo budżetu Ministerstwa Religii i Oświecenia Publicznego hrabia Stanisław Kostka Potocki, który jako minister aktywnie wspierał powstanie w Polsce kolekcji starożytności egipskich. Mumia była eksponowana w różnych miej- scach na uniwersytecie, między innymi w Gabinecie Zoologicznym. Od lat 60. XIX wieku była wystawiana w Muzeum Sztuk Pięknych i Muzeum Starożytności Uniwersytetu Warszawskiego. W 1918 roku mumię przeniesiono jako depozyt do Muzeum Narodowego w Warszawie. W XIX wieku badacze byli przekona- ni, że wewnątrz przywiezionej z Egiptu trumny znajduje się „mumia niewiasty”. Dopiero w latach 20. XX wieku odczytano hieroglify na sarkofagu, które jed- noznacznie wskazywały jej właściciela – kapłana Hor-Dżehutiego, który żył w Tebach w 2. poł. I wieku p.n.e. – 1. poł. I wieku n.e. Mając to na uwadze, uznano, że wewnątrz spoczywa mumia tego mężczyzny. Badania radiologiczne przeprowadzone w latach 90. XX wieku nie wniosły żadnych informacji co do płci zmarłego ze względu na niską jakość obrazów jakie wtedy były osiągalne. Dopiero podczas prac w ramach Warsaw Mummy Project ustalono, że w sarko- fagu ewidentnie znajduje się mumia kobiety. Z uwagi na jej anonimowość i suk- cesywnie odkrywane niespodzianki naukowcy nazwali ją Tajemniczą Damą. Obecnie mumia wraz z trumną i kartonażem są prezentowane w niedawno otwartej stałej Galerii Sztuki Starożytnej w Muzeum Narodowym w Warszawie.Jan Wężyk-Rudzki (1792–1874), malarz, rzeźbiarz, architekt, złotnik, znawca sztukiStanisław Kostka Potocki (1752–1821), polityk, mecenas sztuki, prekursor muzealnictwa w Polsce

Obrazy płodu uzyskane za pomocą tomografii komputerowej. Graficzne zapisy cyfrowe pokazują stan zachowania i wygląd zmumifikowanego w łonie matki płodu. Na przekroju, dzięki zastosowaniu kolorowych filtrów, widać nie tylko ułożenie płodu dziecka, tkanki matki oraz warstwy bandaży, ale również ich gęstość

Kartonaż kapłana Hor-Dżehutiego, 2 poł. I wieku p.n.e.–1 poł. I wieku n.e., oraz Mumia Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e.

Świątynia Horusa-Thota, zwana Qasr el-Aguz, Teby Zachodnie, II wiek p.n.e. W świątyni tej Hor-Dżehuti, 2 poł. I wieku p.n.e.–1 poł. I wieku n.e., pełnił funkcję kapłańskąWnętrze świątyni Qasr el-Aguz, Teby Zachodnie, II wiek p.n.e.

Warszawski Projekt Interdyscyplinarnych Badań Mumii

Warsaw Mummy Project to interdyscyplinarny projekt badań egipskich mumii znajdujących się w Warszawie, realizowany od 2015 roku. Związany z nim zespół naukowców współpracuje z Muzeum Narodowym w Warszawie. Celem jest przebadanie mumii egipskich przy pomocy zaawansowanych współczesnych nieinwazyjnych technik. W szczególności chodzi o potwierdzenie ich autentycz- ności, jak też zdobycie podstawowych informacji o ludziach, których zmumifi- kowano, na przykład ustalenie przyczyn śmierci i wieku osoby w chwili zgonu, przebytych chorób, ogólnego stanu zdrowia itp. Pracami objęto 43 obiekty sta- nowiące własność Muzeum Narodowego w Warszawie, a także przechowywa- ne tu w depozycie – będące własnością Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz Muzeum Luwru. Badania podzielono na dwa etapy: nieinwazyjny i laboratoryjny. Pierwszy z nich był realizowany w Otwocku, w Międzynarodowym Centrum Onkologii Affidea, gdzie mumie zostały prze- świetlone za pomocą rentgena i tomografu komputerowego. Drugi etap zakła- dał pobieranie mikropróbek tkanek, bandaży i substancji użytych do mumifikacji oraz ich analizę. Badania laboratoryjne są pomocne w celu potwierdzenia dato- wania obiektów, dokładniejszego poznania metody mumifikacji oraz przebada- nia stanu zdrowia zmarłych przed tysiącami lat osób.zespół / team: dr Wojciech Ejsmond archeolog ze specjalizacją w zakresie starożytnego Egiptu, współkierownik Warsaw Mummy Project, kierownik misji archeologicznej w Gebelein (południowy Egipt)Marzena Ożarek-Szilke antropolog biologiczny, paleopatolog, archeolog ze specjalizacją w zakresie starożytnego Egiptu, specjalistka z dziedziny badań mumii, chorób nowotworowych na przestrzeni dziejów, współkierownik Warsaw Mummy Project, Klinika Onkologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Polskie Towarzystwo Antropologicznedr Chantal Milani specjalistka w zakresie medycyny stomatologicznej, antropolog sądowy i odontolog, ekspert w zakresie identyfikacji osób i rekonstrukcji twarzy 3Dprof. dr hab. n. med. Rafał Stec onkolog, kierownik Kliniki Onkologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznegoprof. dr hab. n. med. Tomasz Stokłosa genetyk, Zakład Biologii i Genetyki Nowotworów Warszawskiego Uniwersytetu MedycznegoMarcin Jaworski archeolog, bioarcheolog, specjalista w zakresie nieinwazyjnych metod w archeologii / archaeologist, bioarchaeologist, specialist in non-invasive methods in archaeology Stanisław Szilke archeolog ze specjalizacją w zakresie starożytnego Egiptu, autor grafik 2D i 3D oraz grafiki DICOM, twórca kopii i modeli zabytkówdr Carmen Muñoz Pérez egiptolog, specjalistka w dziedzinie amuletów mumiowych, École du Louvre and Université Paul-Valéry Montpellier 3dr Agnieszka Marcinowska geolog, specjalistka w dziedzinie mineralizacji, Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiegodr Aneta Skalec papirolog, specjalistka w dziedzinie źródeł w językach greckim i demotyce, Uniwersytet Rzymski „La Sapienza” w Rzymiedr Amandine Marshall egiptolog, specjalistka w dziedzinie dzieciństwa w starożytnym Egipcie i wierzeń związanych ze śmiercią dzieci, Halma-Ipel Laboratory (UMR 8164 Centre National de Recherche Scientifique Lille 3)Hew Morrison kryminolog, specjalista w dziedzinie rekonstrukcji twarzy

Badanie mumii kapłanki Amona, ok. 1890 roku, Paul Dominique Philippoteaux (1846– 1923), olej na płótnieźródło: https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Paul-Dominique-Philippoteaux.jpg (dostęp: 13.07.2022)Margaret Alice Murray (1863–1963), brytyjska egiptolog, rozwija z bandaży mumię kapłana Chnuma-Nachta z XII dynastii, ok. 1985–1773 roku p.n.e., przed 500 widzami w Muzeum Manchesteru, Wielka Brytania, 1908 rok źródło: Manchester Museum, The University of Manchester

Przekrój głowy Mumii Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., uzyskany za pomocą tomografii komputerowej, z widoczną zmianą za lewym oczodołem, mogącą być śladem po guzku powstałym w wyniku choroby nowotworowej. Na przekroju widoczna jest również zastygła substancja mumifikacyjna wlana do czaszki kobiety po usunięciu mózguMumia Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e. Zdjęcie rentgenowskie środkowej części ciała z widocznymi zmumifikowanymi organami wewnętrznymi oraz z płodem w dolnej części

[Zobacz inne wystawy w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu.](https://www.skanowanie.xyz/galeria-muzarp)

Wyniki badań Mumii Tajemniczej Damy

Ręce i nogi mumii owinięto ponad dziesięcioma warstwami bandaży. Kończyny owinięto oddzielnie, następnie zawinięto je razem minimum trzema kolejny- mi warstwami. Na tułowiu znajduje się kilkadziesiąt warstw poskręcanych tka- nin i bandaży. Wolne przestrzenie pomiędzy rękami i nogami wypełniono luźno zwiniętą tkaniną. Na wierzchu mumii położono całun. Bandaże na klatce pier- siowej zwinięto w ósemkę, co dodatkowo wzmacniało mumię, ten sposób ban- dażowania był charakterystyczny dla XXI dynastii. Bandaże zostały częściowo uszkodzone z dwóch stron klatki piersiowej, prawdopodobnie przez rabusiów, którzy obrabowali mumię z części amuletów, w tym ze skarabeusza sercowe- go oraz naszyjnika (jego pozostałości są widoczne na obrazach z tomogra- fu). Wśród bandaży znajdują się: tekstylny pierścień, stożek umieszczony na pępku oraz cztery amulety przedstawiające Czterech Synów Horusa. Mumia Tajemniczej Damy ma zachowane serce oraz organy wewnętrzne (po oddzielnej mumifikacji, zabandażowane, ponownie umieszczono wewnątrz ciała), a tak- że język. Czaszka jest pozbawiona mózgu, usuniętego przez nos, co uszkodziło kość sitową. Kobieta zmarła pomiędzy 20. a 30. rokiem życia, co więcej, była w 26.–30. tygodniu ciąży, a płód został intencjonalnie zachowany w jej brzu- chu. Na kościach twarzoczaszki widoczne są duże ubytki, między innymi części podniebiennej kości szczękowych, w obrębie nosa, zatok i części oczodołów. Za lewym oczodołem znajduje się ślad po małym guzku. Zmiany te mogą być efektem choroby nowotworowej. Przypuszczalnie ta młoda kobieta w ciąży chorowała na raka, co mogło być bezpośrednią przyczyną jej śmierci.Amulety przedstawiające czterech synów Horusa umieszczone między bandażami Mumii Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e. Wizualizacja za pomocą tomografii komputerowej

Mumia Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e.

Mumia barana w kartonażu, ok. 332 roku p.n.e.–395 roku n.e., badana w ramach Warsaw Mummy Project

Napoleon Bonaparte oglądający mumię w Egipcie, ok. 1899 roku, Maurice Orange (1867– 1916), litografiaźródło: https:/flickr.com/photos/126377022@N07/14596450649 (dostęp: 13.07.2022)Zaproszenie do rozwijania z bandaży mumii w domu lorda Londesborough – Mumia z Teb będzie rozwinięta o wpół do drugiej, 1850 rok, Londyn (za: Ch. El Mahdy, Mummies, Myth and Magic in Ancient Egypt, 1989)Gaston Maspero (1846–1916), francuski egiptolog rozwijający z bandaży mumię w Muzeum na Boulaku w Kairze, ok. 1886 roku, autor nieznany, drzeworytźródło: https:/commons.wikimedia.org/wiki/File:Gaston_Maspero_demaillotage.jpeg (dostęp: 13.07.2022)

Mumia Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., przygotowywana do badań tomografem komputerowym

Widok na dom kapłana, Święte Jezioro oraz ruiny Karnaku, Teby Wschodnie, I tysiąclecie p.n.e.Sfinksy z głowami barana na pierwszym dziedzińcu świątyni Amona w Karnaku, Teby Wschodnie, II tysiąclecie p.n.e.

Mumia kapłana Hor-Dżehutiego okazała się kobietą

Marzen Ożarek-Szilke, antropolog i współkierownik Warsaw Mummy Project, badając mumię – jak sądzono, kapłana Hor-Dżehutiego – sprzed ponad dwóch tysięcy lat, należącą do Uniwersytetu Warszawskiego i przechowywa- ną w Muzeum Narodowym w Warszawie, ustaliła, że kryje ona zabalsamowane ciało kobiety, a nie mężczyzny. Przeprowadzone badania tomograficzne i ren- tgenowskie wykazały, że okręcone bandażami zwłoki mają zbyt delikatną, jak na mężczyznę, budowę. Aby upewnić się co do płci, przeprowadziła pomiary między innymi głów kości udowych, których mała średnica wskazywała wyraź- nie na płeć żeńską. Dodatkowym dowodem były cechy żeńskie kości miednicy i czaszki, zmumifikowane piersi oraz brak penisa (Egipcjanie starannie balsa- mowali ten organ i jest on wyraźnie widoczny u wielu prześwietlanych mumii). Prawdopodobnie Janowi Wężykowi-Rudzkiemu sprzedano w Egipcie mumię kobiety, którą handlarze umieścili w sarkofagu pierwotnie należącym do kapła- na Hor-Dżehutiego. Nie można jednak wykluczyć, że ciało trafiło do nie swojej trumny już w starożytności ze względu na częste wtórne ich używanie.Obrazy mumii i szkieletu Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., uzyskane za pomocą tomografii komputerowej

Mumia barana w kartonażu, ok. 332 roku p.n.e.–395 roku n.e., badana w ramach Warsaw Mummy Project

Teby Zachodnie

Pierwotną formą grobowców królewskich były podziemne komory. Kolejną stanowiły piramidy, znacznie bardziej widoczne dla ogółu ludności i monu- mentalne. W okresie od XVIII do XX dynastii (ok. 1550–1070 p.n.e.) miejscem spoczynku królów były grobowce budowane w Dolinie Królów, czyli skalnym wąwozie znajdującym się na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciwko stołecz- nych Teb. Pierwszym pochowanym tu faraonem był zapewne Totmes I (ojciec królowej Hatszepsut, której świątynię grobową bada i rekonstruuje polsko- -egipska misja archeologiczno-konserwatorska), a ostatnim – Ramzes XI. Wykuwane w skale podziemne grobowce często składały się z całego komplek- su komnat oraz korytarzy. Największy z nich, wykonany dla synów Ramzesa II, liczy 150 pomieszczeń i jeszcze nie został w całości przebadany. W pobli- żu znajduje się również Dolina Królowych, a cały kompleks, nazywany Tebami Zachodnimi, uzupełniony jest miejscami pochówków królewskich dostojników, kapłanów oraz zespołami świątyń grobowych faraonów. W Dolinie Królów pochowano najsłynniejszych faraonów Egiptu, między innymi Tutanchamona, Setiego I, Amenhotepa II, Ramzesa II, Ramzesa IV, Ramzesa V, Ramzesa VI oraz Merenptaha. Odkryto 64 grobowce i 20 rozpoczętych, ale nigdy niedokończo- nych struktur. Z istniejących przekazów wynika, że Mumia Tajemniczej Damy pochodzi właśnie z Teb Zachodnich.Tak zwane „Złote Miasto” najpewniej fragment miasta Dżeme (dzisiejsze Medinet Habu), Teby Zachodnie, XIV wiek p.n.e.

Mumia Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., przed badaniem tomografem komputerowym

Mumia chłopca

Dziedziniec świątyni faraona Ramzesa III w Medinet Habu, Teby Zachodnie, XII wiek p.n.e. W czasach Hor-Dżehutiego, 2 poł. I wieku p.n.e.–1 poł. I wieku n.e., kompleks świątynny funkcjonował jako miasto, a Hor-Dżehuti pełnił tu funkcję kapłańską i administracyjnąGrobowiec faraona Setiego I, Dolina Królów, XIII wiek p.n.e.

Badanie tomografem komputerowym Mumii Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., oraz pierwsze zdjęcia

Nie tylko ludzie

W starożytnym Egipcie mumifikowano nie tylko zmarłych ludzi, ale też zwierzę- ta, i to na bardzo dużą skalę. Odnaleziono miliony zabalsamowanych zwierząt – od skarabeuszy, przez psy i koty, po ibisy czy krokodyle. Zwierzęta balsamo- wano podobnie jak ludzi, jednak zagadnienie to jest stosunkowo słabo zbadane. Mumifikowano je generalnie z czterech powodów: były pożywieniem dla zmar- łego człowieka w zaświatach, jego ukochanym pupilem za życia albo same w sobie były czczone jako święte, to znaczy uznawano, że mogło się w nie wcie- lać bóstwo i jeżeli tak było to specjalny pochówek był im zagwarantowany. Najczęściej jednak były to dary wotywne dla bogów. W tym ostatnim przypadku czasem łapano zwierzę, by potem je zabić i poddać mumifikacji. Wiele jest jed- nak dowodów na to, że istniały farmy zwierząt hodowanych po to, by ich mumie poświęcić później bogom jako wota. Prawdopodobnie wierzono, że zmumifiko- wane wotywne zwierzę będzie swego rodzaju posłańcem, który dzięki temu, że jego ciało zostało zabalsamowane, może przebywać w zaświatach z bogami. Może więc przekazać informacje bogom albo innym zmarłym.Kartonaż składa się ze złoconej maski przykrywającej pysk i część głowy, z uchwytem służącym do umocowania korony oraz nakrycia w złoto-czarne pasy chroniącego grzbiet i boki zwierzęcia. Zabalsamowane ciało barana owinię- te jest w całun, pod którym widoczne są zwoje bandaży. Mumia, znaleziona przez francuską ekspedycję w pocz. XX wieku w krypcie świętych baranów na wyspie Elefantyna, została wypożyczona z Muzeum Luwru do Warszawy w ramach między- muzealnej wymiany depozytów.Mumia barana w kartonażu, ok. 332 roku p.n.e.–395 roku n.e., Muzeum Luwru, obecnie w depozycie w Muzeum Narodowym w Warszawie

Model 3D czaszki Mumii Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., wykonany na podstawie obrazu z tomografu komputerowegoRekonstrukcja twarzy Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., według: A – Hew Morrisona, B – Chantal Milani

Mumia Panepiego w kartonażu, ok. 825–715 roku p.n.e., odźwiernego świątyni Amona, badana w ramach Warsaw Mummy ProjectPrzygotowanie do badań rentgenowskich znajdującej się w kartonażu mumii Panepiego, ok. 825–715 roku p.n.e. Marzena Ożarek-Szilke, badaczka mumii, sprawdza pozycję kasety do radiologicznej fotografii cyfrowej

Mumifikacja w Egipcie

Jeszcze przed powstaniem państwa faraonów mieszkańcy doliny Nilu dokła- dali starań, żeby zachować ciała zmarłych od rozkładu. Początki tej tradycji są bardzo słabo znane. Pierwszym potwierdzonym śladem mumifikacji charakte- rystycznej dla starożytnego Egiptu, czyli związanej z bandażowaniem ciała, jest ramię znalezione w grobowcu króla Dżera (około 3000 roku p.n.e.). Pierwsze mumie znane są z okresu Starego Państwa (około 2686–2613 roku p.n.e.). Zapoczątkowana wtedy technika balsamowania była kontynuowana, z pew- nymi zmianami, przez kolejne trzy tysiące lat, aż do VI wieku n.e. Mumifikacja była kosztowna, tak więc stosowano ją do ciał elity. Upowszechniła się dopie- ro w czasach zmierzchu cywilizacji faraonów, czyli w I tysiącleciu p.n.e., ale w wielu przypadkach mumie były wykonywane w uproszczony i tańszy sposób. Według wierzeń egipskich za mumifikację odpowiadał bóg Anubis – przedsta- wiany w sztuce jako szakal. Dokonał jej po raz pierwszy, balsamując zwłoki boga Ozyrysa (bóg śmierci i odrodzonego życia, Wielki Sędzia zmarłych). Tradycja ta była tak silnie zakorzeniona w umysłach Egipcjan, że przez cały czas wykonywa- nia mumifikacji zwłok jeden z kapłanów nosił na głowie maskę szakala.Anubis nad mumią. Grobowiec Amenemchata w Deir el-Medina, Teby Zachodnie, XIII–XI wiek p.n.e.

Proces i etapy mumifikacji

Ceremonia balsamowania zwłok trwała prawie dwa i pół miesiąca, czasami dużo dłużej, i polegała na wykonywaniu określonych czynności według ściśle ustalo- nego harmonogramu.Na początku usuwano mózg, ale był to zabieg opcjonalny. Najnowsze bada- nia pokazują, że nie był stosowany tak często, jak to wcześniej sądzono. Można było tego dokonać przez nos, przebijając się do wnętrza czaszki przez kość sitową. W przypadku usunięcia mózgu czaszkę często wypełniano żywicą albo innymi substancjami mumifikacyjnymi.Po lewej stronie brzucha wykonywano niewielkie nacięcie, tak żeby można było przez nie wsunąć rękę i wyjąć żołą- dek wraz z jelitami, wątrobę i płuca, które mumifikowano, a następnie odkładano z powrotem do wnętrza ciała albo przechowywano w tzw. urnach kanopskich. Serce pozo- stawiano na miejscu, gdyż było uważane za najważniejszy element ciała, który mógł „zeznawać” na sądzie nad zmarłym. W przypadku nieumyślnego wyjęcia było ono odkładane na miejsce, a nawet przyszywane.Następnie ciało myto, płukano winem palmowym i umieszczano w natronie, czyli naturalnie występującej w Egipcie sodzie, która przyspieszała wysychanie ciała. Nie ma pewności, czy ciało okładano woreczkami z natro- nem, czy przysypywano je. Niekiedy jamę brzuszną wypełniano natronem na czas mumifikacji, tak też zrobio- no w przypadku mumii Tajemniczej Damy.Po około 40 dniach ciało oczyszczano z natronu, namaszczano olejkami i różnymi substancjami. Wnętrze ciała czasami wypełniano tekstyliami albo ziołami lub piaskiem w celu uzyskania wyglądu zbliżonego do tego za życia. W późniejszych dziejach Egiptu zdarzało się nawet wkładanie do oczodołów szklanych czy fajanso- wych oczu i malowanie twarzy.Po zakończeniu tego typu czynności zaczynał się około 30-dniowy proces bandażowania, któremu towa- rzyszyły rytuały. Mumifikacja trwała 70 dni, co wynikało z wierzeń. Na 70 dni zachodzi gwiazda Syriusz, która po tym czasie ponownie pojawia się nad horyzontem, jakby zmartwychwstawała. Miało to miejsce w czerwcu, kiedy to nadchodził ożywiający roślinność wylew Nilu. Zmarły był dzięki 70-dniowej mumifikacji, czyli zniknięciu ze świata, włączany w kosmiczny cykl odradzania się.W zależności od dostępnych środków mumia mogła być wyda- na w sarkofagu i pogrzebowi towarzyszył wówczas bogaty ceremoniał albo wydawano jedynie zabandażowane ciało.

Kim była Tajemnicza Dama?

Kobieta miała 158–159 cm wzrostu. Dane tomograficzne ujawniły, że jej uzę- bienie było w dobrym stanie, co może świadczyć o młodym wieku. Nie wiemy natomiast, kim była, ani nie znamy miejsca jej pierwotnego pochówku, choć z istniejących przekazów wynika, że mumię wydobyto z królewskich grobow- ców w Tebach. Może być to jednak legenda wymyślona w celu podniesienia pre- stiżu, a zatem i ceny zabytku. Nie jest ustalony precyzyjnie czas, w którym żyła. Sposób bandażowania i technika mumifikacji wykonanej przy użyciu najwyż- szych standardów techniki balsamierskiej wskazują na czasy XXI i XXII dynastii (ok. 1069–716 p.n.e.), jednakże w późniejszych okresach wracano do starszych technik mumifikacji, dlatego w dalszym ciągu pozostaje zagadką, czy była to mumia z okresu ptolemejskiego (ok. 305–30 p.n.e.), czy pół tysiąca lat starsza? Jest to jeden z powodów nazwania mumii przez badaczy Tajemniczą Damą.Tomografia komputerowa czaszki i uzębienia Mumii Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e.

O Wystawie

[Dowiedz się więcej.](https://nowa.muzarp.poznan.pl/pl/aktualnosci/541)

Mumia Tajemniczej Damy, I tysiąclecie p.n.e., oraz jej tomografia komputerowa i zdjęcia rentgenowskie

Opis zdobienia kartonażu i trumny

Zarówno bogato zdobiony kartonaż, jak i skromniejszą trumnę, mimo wyraź- nych różnic cechuje jednolitość stylistyczna. Szczególnie wyraźnie na kartonażu widać horror vacui, czyli tzw. strach przed pozostawianiem pustych przestrzeni. Elementy dekoracyjne i przedstawienia postaci ściśle zapełniają powierzchnię. W obu przypadkach dekoracje można podzielić na dwie części. W górnej włosy przykryte są chustą, na piersiach namalowano wyobrażenie szerokiego naszyj- nika czy pektorału. Druga część, poniżej, zawiera liczne przedstawienia. W przy- padku kartonażu środek zdobią liczne schematycznie namalowane bóstwa i pawiany adorujące: słońce, Ozyrysa, Sokarisa, filar dżed, bóstwo o czterech baranich głowach (Amona-Re?) i węzeł tit. Centralne miejsce zajmuje Anubis pochylony nad zmarłym spoczywającym na łożu mumifikacji. Na bokach kar- tonażu orszaki bogiń – wyobrażających godziny nocy – ciągną barkę słonecz- ną i barkę ze zmarłym, pokazane są też kolegia bogów symbolizujących regiony zaświatów, które przemierzają obie barki. Każde z bóstw i symboli namalowa- ne jest w osobnym barwnym polu. Pod stopami zmarłego obutymi w sandały przedstawiono dwóch jeńców, którzy symbolizują wrogów Egiptu i tym samym siły chaosu. Takie umieszczenie postaci można dosłownie odczytywać jako wdeptanie wrogów w ziemię. Na trumnie przedstawione są ochronne bóstwa. Dwie kobry suną w kierunku słońca, które toczone jest przez skarabeusza. Jego skrzydła ochronnym gestem rozpościerają się nad zmarłym. Poniżej, w kolejnych piętrach, wyobrażeni zosta- li: Czterej Synowie Horusa, Izyda i Neftyda, Horus i Anubis oraz siedzące i jeden leżący szakale – Anubisy przywołujące na myśl obronne psy. Pośrodku biegnie wąski pas hieroglifów informujący nas, kim jest właściciel sarkofagu: Pisarz, kapłan Horusa-Thota czczony jako bóstwo odwiedzające wzgórze w Dżeme, królewski namiestnik miasta Petmit Sobka, Hor-Dżehuti, usprawiedliwiony gło- sem, syn Padiamonemipeta i pani dom Tanetmin. Wewnątrz skrzyni widnieje wyobrażenie bogini Nut w kędzierzawej peruce z symbolem gwiazdy na głowie i w strojnej szacie zdobionej motywem sieci.

Mumie egipskie w Polsce

Mumie trafiały do Europy od co najmniej XVI wieku. Jednym z pierw- szych polskich podróżników do Egiptu był Mikołaj Krzysztof Radziwiłł zwany „Sierotka” (1549–1616), który zamierzał sprowadzić co najmniej dwie mumie. Niestety, w drodze powrotnej, kiedy płynął na Kretę, rozszalała się burza, któ- ra poważnie zagrażała życiu wszystkich osób na pokładzie statku. „Sierotka” z powodu zabobonów został wówczas zmuszony wyrzucić mumie za burtę. Zainteresowanie Egiptem wzmogło się szczególnie po wyprawie Napoleona (lata 1798–1801), kiedy to w korpusie ekspedycyjnym znalazło się prawie 150 uczonych reprezentujących różne dziedziny nauki. Mumia, której dotyczy wysta- wa, trafiła do Polski dopiero pod koniec 1826 albo na początku 1827 roku. Została ona przywieziona przez Jana Wężyka-Rudzkiego (1792–1874) i ofia- rowana Królewskiemu Uniwersytetowi Warszawskiemu (obecnie w depozycie w Muzeum Narodowym w Warszawie). Największe i najciekawsze kolekcje sztuki starożytnego Egiptu w Polsce znaj- dują się w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Początki Kolekcji Sztuki Starożytnego Egiptu w pierwszym z wymienionych muzeów stanowiły XIX-wieczne zbiory Uniwersytetu Warszawskiego oraz kolekcja Tyszkiewiczów z Łohojska. Część zgromadzonych tu obiektów pochodzi z wykopalisk prowadzonych w Edfu w Górnym Egipcie w latach 1937–1939 przez polską misję archeologiczną pod kierownictwem profesora Kazimierza Michałowskiego we współpracy z Francuskim Instytutem Archeologii Wschodu w Kairze. Po wojnie zbiory egipskie w Polsce wzbogaciły się o zabytki z dawnych kolekcji niemieckich muzeów z tzw. Ziem Zachodnich oraz o depozyty z Luwru. Najstarszym sarkofagiem i zarazem jednym z pierwszych zabytków egipskich w Muzeum w Krakowie jest sarkofag z czasów XXI dynastii należący do mał- żonki kapłana Amona z Karnaku, imieniem Nesy-Chonsu, z daru Aleksandra Branickiego (1821–1877). W 1907 roku do Muzeum dotarły kolejne sarkofagi z wykopalisk prowadzonych w El-Gamhud w Środkowym Egipcie przez pierw- szego polskiego egiptologa, krakowianina Tadeusza Smoleńskiego (1884–1909). Część kolekcji pochodzi z wykopalisk w Dolnej Nubii i Tura na wschód od Kairu, zorganizowanych wspólnie przez krakowską i wiedeńską Akademię Nauk w latach 1910–1914 pod kierunkiem Hermanna Junkera. Trzeci i największy zbiór w tym Muzeum to spuścizna po tzw. Muzeum Polowym powstałym przy Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie. W końcu 1948 roku trafił on do Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Tomografia komputerowa a badania mumii

Dzięki zaawansowanym technikom badawczym dzisiaj można badać obiek- ty archeologiczne w sposób nieinwazyjny. Podejście to ma szczególne zna- czenie w przypadku egipskich mumii, gdyż nie narusza struktury obiektu. Bez rozwijania bandaży, nacinania tkanki miękkiej, w sposób niedestrukcyjny moż- na uzyskać wiele informacji, a wręcz dokonać wirtualnej autopsji. Tomografia komputerowa polega na prześwietleniu eksponatu za pomocą promieniowa- nia rentgenowskiego i uzyskaniu obrazów przekroju obiektów, z których można wygenerować modele trójwymiarowe – 3D. Dzięki temu można analizować to, co jest w środku mumii. Największym atutem tego typu badań jest to, że przy zastosowaniu odpowiedniego oprogramowania można dowolnie ustalać zakres obrazowanych warstw i określać gęstość wizualizowanej materii. Kości, tkanki miękkie czy ciała obce (jak np. amulety, biżuteria, bandaże, substancje mumifi- kacyjne itp.) mają różną gęstość, przez co te gęstsze przy tradycyjnym zdjęciu rentgenowskim potrafią zasłonić mniej gęste, a tomografia komputerowa dzię- ki obrazowaniu 3D eliminuje ten problem. Dlatego możliwe jest uzyskanie nie tylko obrazów tkanek miękkich, kości, tkanin, ale również określenie materia- łów, które zostały użyte do wykonania amuletów i biżuterii. Dzięki wirtualnej autopsji możliwe jest określenie cech dymorfizmu płciowego oraz wieku osoby w chwili śmierci, rozpoznanie niektórych chorób i przebytych urazów, pomie- rzenie kości i ciał obcych, a nawet zbadanie sposobu mumifikacji, stanu zacho- wania tkanek czy bandaży.Kartonaż kapłana Hor-Dżehutiego, 2 poł. I wieku p.n.e.–1 poł. I wieku n.e.

Margaret Alice Murray (1863–1963), brytyjska egiptolog, rozwija z bandaży mumię kapłana Chnuma-Nachta z XII dynastii, ok. 1985–1773 roku p.n.e., przed 500 widzami w Muzeum Manchesteru, Wielka Brytania, 1908 rok

Tajemnicza Dama. Studia i perspektywy

Oficjalny film, który towarzyszy wystawie "Mumia Tajemniczej Damy. Studia i perspektywy", poświęconej badaniom Warsaw Mummy Project, a przede wszystkim Tajemniczej Damy. Jedynej znanej dotychczas mumii egipskiej, kobiety w ciąży. Na filmie znajdują się niepublikowane dotychczas matriały Warsaw Mummy Project.

new Tag

Warsaw Mummy Project Human

[FB - Warsaw Mummy Project Human](https://www.facebook.com/WarsawMummyProjectHuman) [INSTA - Warsaw Mummy Project Human](https://www.instagram.com/warsawmummyproject/)  

[Źródło: FB - Mummy Research Center](https://www.facebook.com/MummyResearchCenter/photos)