GALERIA SZTUKI POLSKIEJ XIX WIEKU W SUKIENNICACH- Audiodeskrypcja
Marcello Bacciarelli, „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym”, [ok. 1790 – replika]
Autor: Marcello Baciarelli Tytuł: Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym. Replika Czas powstania: około roku tysiąc siedemset dziewięćdziesiątego Wymiary: długość sto dwadzieścia pięć centymetrów, wysokość - sto pięćdziesiąt siedem centymetrów. Obraz realistyczny namalowany farbami olejnymi na płótnie. Stanisław August Poniatowski w średnim wieku stoi na wprost nas. Ukazano go w komnacie z kolumną, w ujęciu do kolan. Nosi perukę i bogate szaty: płaszcz podbity futrem, srebrzysty surdut i spodnie. Obok stoi stół z koroną, berłem, jabłkiem królewskim. Peruka ma gładko zaczesane do tyłu włosy. Na ramiona króla opadają miękkie pukle. Okrągła twarz króla tchnie łagodnością. Skóra jest biała, zaróżowiona na policzkach. Nad zamyślonymi brązowymi oczami biegną czarne łuki brwi. Nos prosty, usta wąskie. Twarz jest ogolona, ale zarost zaznacza się ciemniejszym odcieniem. Szyję króla osłania biała chusteczka z cienką koronką. Surdut zdobią naszycia ze złotej tkaniny tworzącej fantazyjne linie. Wokół mankietów biegnie zwiewna koronka. Surdut przepasany jest szerokim białym pasem związanym nad prawym biodrem. Wspaniały czerwony płaszcz spływa ciężkimi fałdami w dół. Pokrywają go haftowane złote i srebrne gwiazdy, orły, liście. Na białym futrzanym podbiciu czernią się końcówki ogonów gronostajów. Pierś króla zdobi błękitna wstęga biegnąca ukośnie oraz długi łańcuch zawieszony na szyi. Tworzą go srebrne orły, niebieskie medaliony, kończy gwiaździsty order Orła Białego. Lewą dłoń król opiera o lewe biodro. W prawej trzyma krótką czarną laskę. Wspiera ją o stół. Dłonie Poniatowskiego są smukłe i delikatne. Król nosi przy pasie szablę ze złoconą rękojeścią zakończoną wyrzeźbioną głową orła. Złota korona, berło i jabłko spoczywają na czerwonej poduszce. Jabłko królewskie ma kształt kuli ozdobionej drogimi kamieniami.
Jakub Tatarkiewicz, „Psyche umierająca”, 1830
Autor: Jakub Tatarkiewicz Tytuł: Psyche omdlewająca Czas powstania: tysiąc osiemset trzydziesty rok Rzeźba z białego marmuru Wymiary: długość - jeden metr, wysokość oraz szerokość - siedemdziesiąt centymetrów Grecka bogini Psyche ma postać półnagiej dziewczyny ze skrzydłami motyla. Siedzi na marmurowej płycie. Głowę przechyla na prawe ramię. Wspiera się na prawej dłoni. Bok lewej dłoni opiera na prawym udzie. Przytrzymuje nią pokrywę lampy oliwnej. Lekko rozchylone nogi wyciąga przed sobą. Koło Psyche leży przewrócona lampa. Długie włosy dziewczyny są spięte nad karkiem. Układają się w falujące pukle. Twarz bogini ma proporcjonalne rysy. Oczy wzniesione przed siebie, prosty nos, kształtne usta, okrągłe policzki, broda z delikatnym zagłębieniem, tak zwanym dołeczkiem, tworzą łagodne linie. Nagie ramiona, piersi, brzuch Psyche są harmonijnie ukształtowane. Piersi drobne, dziewczęce, jędrne. Biodra i nogi okrywa luźna szata. Jej opadające fałdy podkreślają zarys smukłych ud i łydek. Spod szaty wyłaniają się bose stopy. Skrzydła bogini wyrastają nad łopatkami. Sięgają do pasa. Są złożone. Mają kształt zbliżony do trójkąta o zaokrąglonych rogach. Forma lampy oliwnej przypomina dzbanek szerszy w środkowej części, zwężony u góry i na dole.
Aleksander Kotsis, „Kosiarz”, [ok 1862]
Tytuł: Kosiarz Autor: Aleksander Kotsis Wymiary: długość pięćdziesiąt dziewięć centymetrów, wysokość - pięćdziesiąt trzy centymetry. Czas powstania: około roku tysiąc osiemset sześćdziesiątego drugiego Realistyczny obraz obraz namalowany farbami olejnymi na tekturze Letni wieczór. Rozległa panorama podkrakowskich wzgórz. Na jednym z nich, na pierwszym planie stoi tyłem do nas rolnik z kosą na ramieniu. W oddali, na horyzoncie wznosi się kopiec Kościuszki. Wyłania się zza niego jasnopomarańczowy okrąg słońca. Opromienia niebo i obłoki ciepłym blaskiem. Złotawa poświata pada na rozległe wzgórza i dolinę z rzeką. Miejsce, w którym stoi rolnik spowija wieczorny mrok. Jego samego oraz znajdujące się w pobliżu drzewa, krzewy, kolumnę z figurą namalowano w różnych odcieniach brązu i szarości. Szczupły rolnik zwraca się w stronę kopca Kościuszki. Ma proste włosy sięgające do szyi. Ubrany jest w ciemny kubrak bez rękawów, jasną koszulę z długimi rękawami, luźne spodnie włożone w wysokie cholewy butów. Drzewce kosy opiera na lewym ramieniu. Lekko zakrzywione ostrze znajduje się za jego plecami. Do pasa ma przymocowany podłużny pokrowiec na ostrzałkę do kosy. Na prawo od rolnika wznosi się kilkumetrowa kolumna. Okala ją płotek, na szczycie zdobi figura. Ukazano jej dolną część, reszta niknie za górną krawędzią obrazu. Za kolumną rośnie wysokie, rozłożyste drzewo liściaste.
Henryk Siemiradzki, „Pochodnie Nerona”, 1876
Autor: Henryk Siemiradzki Tytuł: Pochodnie Nerona Wymiary: długość siedem metrów, wysokość - trzy metry i osiemdziesiąt pięć centymetrów. Czas powstania: tysiąc osiemset siedemdziesiąty szósty rok Realistyczny obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie. Wieczór. Na tarasie pałacu cesarz Neron i kilkudziesięciu arystokratów, żołnierzy, dworzan, niewolników, muzykantów i sług ogląda podpalenie chrześcijan przywiązanych do słupów. Pałac z Neronem i orszakiem zajmuje trzy czwarte długości obrazu, od lewej krawędzi. Ukazano bokiem dolną część pałacu, reszta niknie za górną krawędzią obrazu. Ogród ze słupami znajduje się przy prawej krawędzi obrazu. Potężny pałac z białego marmuru zdobią kolumny, rzeźby ludzi i koni, schody z ozdobnymi balustradami. W centrum jest taras z lektyką Nerona trzymaną przez niewolników, w otoczeniu kilkunastu arystokratów. Neron w złotym wieńcu i białej szacie leży z ponurą miną. Trzyma na złotym łańcuchu tygrysa.W głębi tarasu urzędnik Tygellin trzyma w uniesionej ręce czerwoną chustę na znak rozpoczęcia widowiska. Pozostała publiczność kłębi się na marmurowych schodach i posadzce u ich podnóża. Młodzieńcy, starcy, młode kobiety stoją lub siedzą. Rozmawiają, wznoszą ręce ze złotymi kielichami. Niemal wszyscy wpatrują się w chrześcijan. Na ich twarzach malują się różne emocje: zdziwienie, rozbawienie, przerażenie, ciekawość, zamyślenie. Noszą wieńce z kwiatów i liści, powłóczyste szaty i białe, czerwone, zielone, granatowe lub błękitne płaszcze. Spod rozchylonych szat niektórych kobiet i młodzieńców wyłaniają się kształtne piersi, pośladki, nogi, plecy, brzuchy. Tuż przed tarasem stoją kilkumetrowe słupy z przystawionymi drabinami. Ofiary owinięto do ramion słomą i przywiązano sznurami. Jest tu siwy starzec z długą brodą, dalej dziewczyna, młodzieniec. Rząd słupów ciągnie się w głąb, niknie w mroku zagajnika na horyzoncie. Trzech półnagich niewolników stoi na drabinach. Czwarty wkłada pochodnię do ognia w palenisku.
Józef Chełmoński, „Czwórka”, 1881
Autor: Józef Chełmoński Tytuł: Czwórka Czas powstania: tysiąc osiemset osiemdziesiąty pierwszy rok Wymiary: długość sześć metrów i sześćdziesiąt centymetrów; wysokość – dwa metry i siedemdziesiąt pięć centymetrów Realistyczny obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie. Pochmurny dzień. Rozległa równina ukraińskiego stepu rozciąga się po horyzont. Po szarej błotnistej ziemi i topniejącym śniegu pędzi wprost na nas zaprzęg z czterema końmi. Na wozie siedzi dwóch mężczyzn – woźnica i mężczyzna z fajką. Niebo pokrywają skłębione szare, granatowe i białe obłoki. Konie biegną w szaleńczym galopie. Ich masywne sylwetki pokryte brązową sierścią są naturalnej wielkości. Naprężają się jak struna. Konie wyciągają do przodu łby z czarnymi rozwianymi grzywami. Wytrzeszczają w wysiłku oczy, rozszerzają chrapy, rozchylają pyski. Ich nogi w pędzie unoszą się tuż nad ziemią. Spod kopyt bryzga błoto. Metalowe kółka w uprzęży połyskują. Woźnica trzyma pewnie naprężone lejce i bat w wyciągniętych do przodu rękach. Lekko odchyla się do tyłu. Ma młodą, pucołowatą, rumianą twarz, szeroko otwarte usta, cienki wąs. Ubrany jest po chłopsku. Czarna futrzana czapa, biały kożuch z czarnym kołnierzem. Pod szyją rozwiana czerwona chusta. Na prawo od woźnicy siedzi prawym bokiem starszy mężczyzna z fajką. Ma czerwoną czapkę, jasne włosy. Na brązowej od słońca i wiatru twarzy nosi gęste wąsy. Ubrany jest w brązowy kożuch. W lewej ręce trzyma fajkę o długiej szyjce, w prawej – czerwoną chustę. Wóz wykonano z drewnianych belek i desek połączonych grubymi sznurami. Przestrzeń wokół to pustkowie. Jedynie z lewej strony sterczą suche łodygi ostu. W prawym dolnym rogu obrazu artysta umieścił podpis: Józef Chełmoński, Paris, 1881.
Władysław Podkowiński, „Szał”, 1894
Autor: Władysław Podkowiński Tytuł: Szał Czas powstania: tysiąc osiemset dziewięćdziesiąty czwarty rok Wymiary: długość dwa metry, siedemdziesiąt pięć centymetrów, wysokość - trzy metry i dziesięć centymetrów. Realistyczny obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie. Ogromne dzieło przedstawia potężnego czarnego konia i dosiadającą go nagą kobietę w naturalnej wielkości. Znajdują się oni do nas lewym bokiem. Rozszalały koń stoi na tylnych nogach, unosi przednie. Kobieta z burzą rudych długich włosów siedzi na oklep, czyli bez siodła. Rękami obejmuje szyję rumaka, nogami - jego masywne boki. Tło sceny to świetlista poświata przed koniem oraz nieprzenikniona ciemność za nim. Światło pada z lewego górnego rogu obrazu. Koń wypełnia niemal całą wysokość obrazu. Pod lśniącą sierścią rysują się naprężone mięśnie. Bujna grzywa rozwiewa się i niknie w mroku. Rumak łypie wytrzeszczonym okiem w stronę kobiety. Rozszerza chrapy. Otwiera pysk, odsłaniając mocne, równe zęby. Z pyska wysuwa się różowy jęzor i pryska piana. Uniesione i ugięte przednie nogi pokrywa dłuższa sierść. Pomiędzy tylnymi nogami zaznaczono genitalia. Zad i ogon toną w ciemnościach. Niezwykle białe ciało kobiety o proporcjonalnych, zaokrąglonych kształtach kontrastuje z czernią konia. Wyjątkowo bujne i długie włosy lśnią. Rozwiane wokół głowy bohaterki splatają się z grzywą konia oraz otulają jej prawy policzek. Spływają łagodnymi falami wzdłuż piersi i brzucha. Kobieta unosi twarz o regularnych rysach. Czoło i policzki pokrywa idealnie gładka skóra. Nad przymkniętymi oczami rysują się łagodne łuki brwi. Na rozchylonych ustach maluje się wyraz upojenia. Na jędrnej piersi wyraźnie zaznaczony sutek. Zarysy brzucha, pełnych pośladków, ud i łydek tworzą łagodne linie. Łono stapia się z czernią sierści rumaka. Stopa kobiety opada do wysokości uda tylnej nogi konia.
Józef Chełmoński, „Czwórka”, 1881
Marcello Bacciarelli, „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym”, [ok. 1790 – replika]
Henryk Siemiradzki, „Pochodnie Nerona”, 1876
Józef Chełmoński, „Czwórka”, 1881
Władysław Podkowiński, „Szał”, 1894
Jakub Tatarkiewicz, „Psyche umierająca”, 1830
Jan Matejko, „Hołd pruski”, 1882
Opis budynku i układu sal galerii
Jan Matejko, „Wernyhora”, 1883-84
Autor: Jan Matejko Tytuł: Wernyhora Czas powstania: tysiąc osiemset osiemdziesiąty trzeci - osiemdziesiąty czwarty rok Wymiary: długość - dwa metry, wysokość - dwa metry dziewięćdziesiąt centymetrów Realistyczny obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie.Monumentalny obraz przedstawia legendarnego wieszcza kozackiego w otoczeniu dziewięciu zasłuchanych osób. Scena rozgrywa się w księżycową noc na otwartym terenie. Wieszcz i jego słuchacze tworzą ciasno zbitą grupę. Ich sylwetki wypełniają szczelnie trzy czwarte wysokości obrazu. Ponad ich głowami rozciąga się niebo z kilkoma obłokami, rozświetlone blaskiem księżyca w pełni. Jedynie w dolnej części obrazu pomiędzy siedzącymi wyłaniają się skrawki trawy. W centrum, nieco w głębi, na wprost nas siedzi Wernyhora. To starzec z rozwianymi siwymi włosami i długą siwą brodą. Wierzch lewej dłoni przykłada do zrytego zmarszczkami czoła. Prawą rękę unosi przed sobą, jakby wskazywał na coś. Szeroko otwarte ciemne oczy wpatrują się z przejęciem w dal. Starzec nosi białą luźną koszulę. Od pasa okrywa go czerwony płaszcz. U stóp wieszcza leży lira korbowa. Ma ona drewniane pudło rezonansowe o kształcie zbliżonym do pudła wiolonczeli. U góry - mechanizm ze strunami uruchamiany korbą. Po prawej stronie starca, czyli po naszej lewej, znajdują się cztery osoby. Najwyżej i najbliżej Wernyhory jest podtrzymujący go kozak. Jego wygolona głowa z cienkim warkoczem na czubku jest pod prawą pachą wieszcza. Po prawej stronie kozaka siedzi mężczyzna w futrzanej czapie, trzymający strzelbę. Przed nimi, bliżej nas, przysiadł szlachcic w niebieskim kaftanie, ciemnych spodniach i żółtych butach z cholewami. O lewe kolano opiera notatnik. Trzyma kałamarz i pióro do pisania. Najbliżej nas siedzi bosy kilkuletni chłopiec z ciemną czupryną, w lnianej koszuli i spodniach. Trzyma ryngraf. To duży medalion w kształcie tarczy, rodzaj napierśnika. Obok chłopca - słomkowy kapelusz, torba podróżna i pierścień. Z lewej strony wieszcza jest pięć osób. O jego lewe udo opiera się kobieta w białej chuście i białej koszuli z czerwonymi haftami. Za nią, w głębi - młody brunet, dziewczyna w czerwonym wianku, starszy mężczyzna. Nad ich głowami unoszą się dwa nietoperze. Koło lewej nogi wieszcza siedzi zasłuchany ksiądz prawosławny ubrany cały na czarno: wysoka czarna czapka, sutanna, buty. Ma długą ciemną brodę. Przy jego stopach leży kilka rozrzuconych noży.
Jan Matejko, „Wernyhora”, 1883-84
Michałowski, „Somosierra”, 1844-55
Tadeusz Ajdukiewicz, „Portret Heleny Modrzejewskiej”, 1880
Opis budynku i układu sal galerii
Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku mieści się w budynku Sukiennic na krakowskim Rynku. Wejście do galerii znajduje się na ścianie wschodniej, od strony kościoła Mariackiego. Na parterze ulokowano kasę i sklepik. Szatnia jest na pierwszym piętrze. Galeria zajmuje całe drugie piętro. Można się tam dostać, idąc po kamiennych spiralnych schodach lub korzystając z windy. Galeria składa się z westybulu i pięciu sal. Dwie są ogromne, a trzy duże. Zaprezentowano w nich ponad dwieście dzieł wybitnych artystów. Są to rzeźby ustawione na postumentach oraz obrazy zawieszone na ścianach. Wiele obrazów oprawionych w ozdobne ramy ma monumentalne rozmiary. Sale są wysokie na ponad sześć metrów. W sufitach znajdują się duże przeszklenia, tak zwane świetliki. Przepuszczają one rozproszone światło. Posadzka w Galerii jest kamienna. Westybul to reprezentacyjny hol. Znajduje się między wylotem schodów i wyjściem z windy, a wejściem do pierwszego pomieszczenia. To tak zwana sala Bacciarellego. Ma ona niemal kwadratowy kształt. Jej ściany są długie na dziesięć i jedenaście metrów. Pomalowano je na jasnożółty kolor. Z sali Bacciarellego przechodzi się do kolejnych trzech sal. Drzwi do nich są umieszczone na trzech ścianach sali Bacciarellego. Na wprost wejścia są drzwi do sali Michałowskiego. Jest ona długa na dziesięć metrów i szeroka na osiem. Ściany pomalowano na zielono. Na prawo od wejścia są drzwi do sali Siemiradzkiego. Jest ona długa na czterdzieści jeden metrów i szeroka na dziesięć. Ma czerwone ściany. Na lewo od wejścia są drzwi do sali Chełmońskiego. Jest ona symetryczna do sali Siemiradzkiego. Ma długość czterdziestu jeden metrów i szerokość dziesięciu. Ściany są jasnofioletowe. Z niej przechodzi się do dwóch sal wystaw zmiennych, nazywanych Malarnią. Mają one łącznie sto siedem metrów kwadratowych. Drzwi do nich ulokowano w przeciwległym rogu, po prawej.
Michałowski, „Somosierra”, 1844-55
Autor: Piotr Michałowski Tytuł: Somosierra Wymiary: długość - siedemdziesiąt centymetrów; wysokość - sto sześć centymetrów Czas powstania: tysiąc osiemset czterdziesty czwarty - tysiąc osiemset pięćdziesiąty piąty rok Realistyczny obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie.To pogrążona w mroku wąwozu scena ataku oddziału konnego polskich szwoleżerów na stanowiska armat hiszpańskich. Wąwóz prowadzi na przełęcz górską o nazwie Somosierra w Kastylii. Skały, ludzi i konie artysta odmalował w różnych odcieniach brązu i szarości energicznymi pociągnięciami pędzla. Szczegóły rozmywają się. Zasnuty mgłą i kurzem wąwóz pnie się ostro w górę. Wypełnia go szczelnie kilkudziesięciu stłoczonych żołnierzy na koniach. Są tyłem do nas. Tratują stanowiska armat przeciwnika. Tworzą szeroki ukośny pas od lewego dolnego rogu obrazu do trzech czwartych jego wysokości. W tym miejscu wąwóz dochodzi do przełęczy. Kłębowisko ostrzeliwanych ludzi i koni zakręca trochę w lewo i niknie za jej krawędzią. Powyżej przestrzeń rozświetla pomarańczowa, złowroga łuna. Strome zbocze góry przecięte wąwozem majaczy w ciemnościach. Konie galopują pod górę. W morderczym pędzie wyginają szyje, naprężają masywne nogi, unoszą ogony. Ich okrągłe zady lśnią. Większość ma czarną lub brązową sierść. Kilka białych wybija się z mrocznego otoczenia. Pomiędzy nimi gdzieniegdzie wystają koła armat. Kilka koni przewraca się, przygniatając jeźdźców. Jeden wierzchowiec leży na grzbiecie, z nogami do góry. Szwoleżerowie to tak zwana lekka jazda konna. Mają oni czerwone wysokie czapy, granatowe kurtki i czerwone spodnie. Pędzą z uniesionymi szablami. Wielu spada z siodła. Ich wygięte boleśnie ciała osuwają się pod kopyta koni lub koła armatnich wozów.
Tadeusz Ajdukiewicz, „Portret Heleny Modrzejewskiej”, 1880
Autor: Tadeusz Ajdukiewicz Tytuł: Portret Heleny Modrzejewskiej Czas powstania: tysiąc osiemset osiemdziesiąty rok Wymiary: długość - metr i czterdzieści sześć centymetrów, wysokość - dwa metry, sześćdziesiąt dwa centymetry Realistyczny obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie. Helena Modrzejewska stoi w bogato zdobionej białej sukni z trenem. Znajduje się w komnacie, na tle ściany z gobelinem. Na prawo od aktorki stoi pies. W głębi - krzesło z rzeźbionym oparciem i spływająca na nie złota kotara. Podłogę pokrywa czerwony dywan. Czterdziestoletnia Modrzejewska stoi do nas prawym bokiem, z głową zwróconą w naszą stronę. Jest postawną brunetką. Długie gęste włosy ma spięte z tyłu. Skóra twarzy o okrągłym zarysie tchnie świeżością. Policzki są delikatnie zaróżowione. Uwagę przyciąga pogodne spojrzenie wielkich brązowych oczu ozdobionych idealnie regularnymi łukami czarnych brwi. Nos jest prosty, delikatny. Na pełnych, zmysłowych ustach aktorki pojawia się lekki uśmiech. Balowa, reprezentacyjna suknia podkreśla obfity biust i wąską talię Heleny. Szyję okala koronkowy kołnierz, ustawiony pionowo i sięgający do samej brody. Pod szyją połyskują cztery rzędy białych pereł. Suknię z długimi rękawami uszyto z połyskliwego materiału i ozdobiono kwiatowym haftem. Górną część sukni, do połowy ramion pokrywają marszczenia. Wzór ze złotych haftowanych kwiatów i łodygi układa się w pionowe pasma. Jedno pasmo biegnie środkiem, od biustu do wysokości bioder. Pozostałe - wzdłuż rękawów. Na biodrach aktorka zawiesiła pasek ze złotych sznurków. Do niego przymocowano złotą torebkę na długim sznurku. Sięga ona do kolan Heleny. Aktorka trzyma książkę w ugiętej lewej ręce. Prawą dłonią przytrzymuje tren sukni, wijący się u jej stóp w ciężkich fałdach. Pies to krótkowłosy chart. Stoi przodem do nas, zerka na Modrzejewską. Sięga do wysokości ud aktorki. Ma szaro-białą sierść i podłużny pysk.
